De Zwarte Dood
Verwoestte in vijf jaar tijd heel Europa!
Lees én luister mee!
De Zwarte Dood is een grote pestuitbraak in de 14e eeuw. Er wordt in Europa voor het eerst melding gemaakt over de pest in de 6e eeuw na Christus, maar pas later kwamen er enorme uitbraken van de pest. De pest is een besmettelijke ziekte waar mensen in de Middeleeuwen in korte tijd aan stierven. Er zijn verschillende soorten van de pest, maar de bekendste vorm was de builenpest.
De builenpest werd overgedragen door vlooienbeten. Deze vlooien zaten vaak op ratten of andere knaagdieren. Als een mens gebeten werd door een besmette vlo, kreeg hij al snel de eerste tekenen dat hij besmet was. Het verloop van de ziekte bestond uit vier fases.
- Eerst kwam er pijn in de onderrug en spieren. Er ontstond duizeligheid, een droge hoest en hevige hoofdpijn. De patiënt werd zwak, had geen eetlust meer en bleef ten slotte in bed.
- Daarna moest hij constant overgeven en kreeg diarree. Zijn huid werd heel warm en gevoelig, zodat elke aanraking pijn deed. De patiënt kreeg enorme dorst maar kon het niet binnenhouden. De pijn en dorst waren erg moeilijk te verdragen.
- Bij de builenpest ontstaan er vervolgens ontstekingen onder de armen en in de lies, die uitgroeien tot bulten zo groot als appels.
- De hoge koorts maakte het overleven alleen maar moeilijker. De builen barstten open en er kwam pus uit. De patiënt rook naar bederf en ontsteking. Na 3 tot 5 dagen overleed het slachtoffer.
Een slachtoffer van de builenpest (Theodoor Cornelisz van der Schuer. 1682)
Tijdens de Middeleeuwen kwam deze ziekte vaak voor, maar als er over de Zwarte Dood wordt gesproken gaat het over de uitbraak van de pest in de 14e eeuw. Deze epidemie ging tussen 1347 en 1352 door Europa en zette heel Europa op zijn kop.
Hoe het precies is ontstaan, is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk startte het bij marmotten in Azië, die het via vlooien overdroegen aan ratten. Dankzij ontdekkers als Marco Polo waren er ontzettend veel handelsroutes tussen Azië en Europa en zo kwam de ziekte in Europa. Ook is het zeker dat een schip met besmette bemanning arriveerde in Messina, Italië in oktober van 1347. Daarna verspreidde de ziekte zich in een hoog tempo door Europa.
De pest verspreidde vanaf 1347 in een razend tempo door Europa (Andy85719, 2008)
Mensen zochten naar allerlei manieren om besmetting te voorkomen. Veel mensen vluchtten, maar daardoor werd ziekte alleen maar sneller verspreid.
Anderen probeerde door aderlatingen bloed uit het lichaam te laten lopen of er werden kruiden verbrand om de besmette lucht tegen te gaan. Natuurlijk werkte dit niet, omdat de ziekte werd verspreid door vlooienbeten.
Sommige mensen hoopten dat het geloof voor een oplossing zou zorgen. Er waren veel mensen die gingen bidden en vasten, in de hoop dat God de epidemie zou stoppen. Een grote groep van deze Christenen gaven de Joden de schuld. Zij dachten dat de Joden de ziekte expres naar Europa gebracht hadden om Christenen te vermoordden. Duizenden Joden door heel Europa werden vermoord of tot de brandstapel veroordeeld.
Het enige dat een beetje werkte was quarantaine. Heel rijke mensen van adel sloten zich op in hun kasteel met genoeg eten en drinken en hoopten zo dat ze niet besmet raakten. Dit werkte soms, maar lang niet altijd omdat vlooien overal binnenkomen.
Wat wel goed werkte was de quarantaine van schepen, bijvoorbeeld rond Venetië. Hier mochten schepen niet de haven in voordat men zeker wist dat niemand besmet was. Anders werd het schip, inclusief bemanning, meteen verbrand.
Quarantaine in Venetië (Canaletto, 1729)
De Zwarte Dood overwint (Pieter Brueghel, 1562)
De Zwarte Dood verwoestte Europa. Tussen 1347 en 1352, in slechts vijf jaar tijd, stierven 25 tot 50 procent van alle inwoners. Dit zijn ongeveer 40 miljoen mensen. Na deze periode veranderde Europa compleet. Voor de Zwarte Dood, was Europa overbevolkt. Er was veel hongersnood, armoede en weinig ruimte om te leven. Doordat zoveel mensen waren gestorven, waren deze problemen er ook niet meer. Maar ineens stond Europa op zijn kop. Er was opeens genoeg voedsel, woonruimte en geld beschikbaar. Veel mensen van adel, ook koningen en koninginnen waren omgekomen, en daardoor gingen andere mensen op zoek naar macht.
Hierdoor ontstond bijvoorbeeld de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk, waar we nog ons bijvoorbeeld Henry V en Jeanne d’Arc van herinneren. In deze periode was er door de grote sterfte een gebrek aan soldaten waardoor de eerste vuurwapens werden ontwikkeld.
Verder raakten veel mensen het vertrouwen in de Rooms-Katholieke kerk kwijt en kwamen de eerste Protestanten.
Door de overvloed aan voedsel en geld na de Zwarte Dood, konden veel mensen zich richten op andere dingen dan voedsel verbouwen en overleven. Mensen begonnen anders naar de wereld te kijken. Ze waren nieuwsgieriger en wilden meer leren. Hieruit ontstond de Renaissance, een periode waarin er weer veel ruimte was voor kunst en wetenschap. Bekende voorbeelden zijn bijvoorbeeld de wetenschapper Nicolaas Copernicus, die met het Heliocentrische stelsel kwam, en de schilder Leonardo da Vinci, bekend van zijn schilderij de Mona Lisa.
Na de Zwarte Dood keerde de pest nog regelmatig terug in Europa, maar nooit meer zo heftig als tussen 1347 en 1352. Ook nu komt de pest af en toe nog voor. Vooral in Afrika en Zuid-Amerika zijn er nog wel eens uitbraken, maar door medicijnen als antibiotica is de ziekte goed te behandelen en verspreidt het niet meer.
Om dit verhaal af te sluiten:
Bij de Zwarte Dood wordt er vaak meteen gedacht aan de “pestdokter”. Een dokter in een lang gewaad, een grote hoed en een masker met een enorme snavel. Maar wist je dat deze “snaveldokter” pas 300 jaar later werd ingezet?
Waar?
De kruistochten gingen naar Jeruzalem, Israel
Meer weten?
Kijk hier deze Clipphanger!