Slavernij
Een vreselijk thema wat in de hele wereldgeschiedenis terugkomt
Lees én luister mee!
Slavernij is wanneer mensen worden behandeld als eigendom van anderen. Slaven worden gedwongen om te werken, ze hebben geen of heel weinig vrijheid en hun leven wordt gecontroleerd door hun eigenaar. Veel slaven hadden slechte slaapplekken, weinig eten en werden vaak mishandeld als ze niet luisterden of niet wilden werken.
Dit klinkt verschrikkelijk en dat is het ook. Helaas is slavernij iets wat in de hele wereldgeschiedenis is terug te vinden en ook nu nog voorkomt.
In het Oude Egypte was slavernij duizenden jaren een “normaal” onderdeel van de samenleving. Een groot gedeelte van deze samenleving bestond uit slaven en dat maakte de slavernij in het Oude Egypte heel erg ingewikkeld. Ze kwamen namelijk in alle lagen van de bevolking voor en slaven werden op heel veel verschillende manieren gebruikt. Sommigen moesten ontzettend zware lichamelijke arbeid verrichten terwijl anderen bijvoorbeeld licht huishoudelijk werk deden. Andere slaven kregen soms heel veel rechten en vrijheden, en mochten zelfs hun eigen slaven bezitten. Dat klinkt misschien positief, maar elke slaaf in Egypte, dus ook de hogergeplaatste slaven, hadden uiteindelijk te maken met de eisen van hun eigenaren, zoals rijke mensen of de farao’s.
In tegenstelling tot wat er vroeger gedacht werd, werden de beroemde piramiden van Gizeh niet gebouwd door slaven maar waarschijnlijk door vrije arbeiders die ook op het land werkten.
Beeldje van een Egyptische slaaf rond 2000 jaar v. Chr. (Hanay, 23 March 2013)
In de periode van het Romeinse Rijk, zat de slavernij misschien nog wel dieper in de samenleving. Net zoals bij de Egyptenaren kwam slavernij in elke laag van de bevolking voor. Slaven verrichten niet alleen zware arbeid, maar ze voedden ook kinderen op, gaven les of beheerden zelfs alle financiën van een huishouden. Andere slaven werden gladiator en moesten vechten in arena’s of theaters als amusement voor de gewone burgers. Soms kwamen de slaven ook in opstand. Zoals de gladiator Spartacus, die ontsnapte van de Romeinen en met een leger van voormalige slaven de strijd aanging met deze Romeinen.
Andere slaven waren in staat om zich heel hoog in de samenleving op te werken. Een bekend voorbeeld is Marcus Antonius Pallas. Hij kreeg van de Romeinse keizer Claudius zijn vrijheid terug nadat hij jaren zijn slaaf was geweest. Pallas was op allerlei gebieden adviseur en secretaris van Claudius en kreeg zo ook heel veel macht. Claudius werd vergiftigd door zijn vrouw Julia Agrippina en zo werd hij adviseur van keizer Nero. Maar Nero was bang voor de macht en invloed die Pallas had en liet hem vermoorden in 62 na Christus.
Een slavenmarkt in het Oude Rome (Jean-Léon Gérôme, 1884)
In de middeleeuwen verdween de slavernij op de achtergrond. Doordat Europa niet zo georganiseerd was als tijdens de Romeinse tijd, was ook de slavenhandel minder georganiseerd en veel minder groot.
Toch was er een grote verborgen vorm van slavernij. Karel de Grote, de eerste keizer van Europa sinds de Romeinen voerde het feodalisme in. Het feodalisme zat zo in elkaar:
- Karel de Grote gaf land aan rijke mensen, die het voor hem beheerden.
- Die rijke mensen heetten edelen, ze waren net als de koning, belangrijk en machtig. Zij gaven het land weer door aan arme mensen, zoals boeren, die er op woonden en werkten.
- Deze boeren werden horigen genoemd. Ze waren geen eigenaar van het land, en moesten veel belasting betalen aan de edelen.
Feodalisme in beeld gebracht
Hoewel de horigen officieel vrije mensen waren, leek het wel erg op slavernij. Ze hadden weinig eigen bezit en waren enorm afhankelijk van de edelen. Daardoor hadden ze nauwelijks rechten of vrijheid. Daarom was feodalisme een vorm van verborgen slavernij.
Vlag van West Indische Compagnie (Carington Bowles, 1783)
Tijdens de Gouden Eeuw ging het ontzettend goed in Nederland. Het land verdiende heel veel geld door handel in Azië met de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC, en later ook in de Nieuwe Wereld met de West-Indische Compagnie, de WIC, door te handelen in landen als Amerika en Mexico. Voorbeelden van producten die werden verhandeld waren kruiden, koffie, katoen buskruit en suiker.
Toch heeft deze periode ook een hele donkere kant. In die tijd verdiende Nederland namelijk ontzettend veel geld met slavenhandel. Deze slavenhandel was net zo goed georganiseerd als in de tijd van de Romeinen en vooral de WIC was hierbij betrokken. Slaven werden gevangengenomen in Afrika en per schip vervoerd naar Amsterdam en Rotterdam. Daar waren slavenmarkten die te vergelijken waren met de slavenmarkten in de Romeinse Tijd. Ook hier werd de prijs van slaven bepaald door hun leeftijd en conditie.
Nederlandse slavenmarkt (Jan Luyken, 1684)
De meeste slaven die werden verkocht, gingen op transport naar Nederlandse Koloniën in de Amerika’s als Suriname en Curaçao. Dat transport ging onder vreselijke omstandigheden. De Nederlanders stopten zoveel mogelijk slaven in een schip. Zelfs zoveel dat een groot deel de reis niet eens overleefde.
Slaven worden in het ruim van een schip gestopt (Swain, 1835)
De binnenkant van een slavenschip (Great Britain. Parliament. House of Commons, 1790/1791)
Slaven aan het werk op een plantage (William Clarke, 1823)
Daar aangekomen werkten ze op katoen- of suikerplantages onder onmenselijke omstandigheden. Het werk was extreem uitputtend door het zware werk, lange dagen en de hitte. Ze sliepen met grote aantallen in kleine rieten huisjes, ze kregen nauwelijks eten of medische zorg. Bovendien was er sprake van een ontzettend regime. Zweepslagen was een straf die vaak voorkwam als slaven niet luisterden of te langzaam werkten.
In een periode van 200 jaar verhandelde Nederland bijna 600.000 slaven, totdat in 1814 de slavenhandel werd afgeschaft. Slavernij, het recht op het bezitten van slaven, werd pas op 1 juli 1863 officieel afgeschaft in Nederland. Dit wordt nog jaarlijks gevierd in Nederland met Keti Koti. In 2023 tijdens Keti Koti, bood Koning Willem-Alexander zijn excuses aan voor het Nederlandse Slavernijverleden. Hij zei: “Vandaag sta ik hier voor u. Als uw koning en als deel van de regering maak ik vandaag deze excuses zelf. Van alle vormen van onvrijheid is slavernij het meest vernederend en mensonterend. We dragen de gruwelijkheden van het slavernijverleden met ons mee. De effecten zijn nog steeds voelbaar, bijvoorbeeld via racisme."
In de rest van de wereld was in dezelfde periode als Nederland, tussen grofweg 1650 en 1850 de slavenhandel ook gigantisch. In totaal werden er ongeveer 15 miljoen mensen tot slaaf gemaakt in Afrika, waarvan er bijna 3 miljoen stierven tijdens de reis.
In 1794 werd in Frankrijk de slavernij afgeschaft na de Franse Revolutie. Toen Napoleon Bonaparte aan de macht kwam, maakte hij speciale wetten waardoor de slavernij terugkeerde. De Haïtiaanse vrijgemaakte slaaf Touissant Louverture kwam hiertegen in opstand en zorgde ervoor dat Haiti de eerste slavenkolonie werd die onafhankelijk was.
Pas 50 jaar later, in 1848 schaften de Fransen de slavernij compleet af.
In Amerika, rond 1860, wilde de Amerikaanse president Abraham Lincoln de slavernij afschaffen, maar Zuidelijke Staten zoals Texas waren extreem afhankelijk van de slavernij op bijvoorbeeld katoenplantages. Dit stortte Amerika in een verwoestende burgeroorlog. Op 1 januari 1863, kondigde Abraham Lincoln de Emancipatieproclamatie af, die de slavernij in heel de Verenigde Staten officieel afschafte. Pas in 1865 kwam de burgeroorlog ten einde.
Tegenwoordig is in de hele wereld slavernij afgeschaft. Toch is er nog sprake van “Moderne Slavernij”. Mensen die officieel vrij zijn, maar nog steeds zwaar onderdrukt worden. Hierbij moet je denken mensenhandel, kinderarbeid en dwangarbeid, maar ook in de landbouw en kledingindustrie komt dit nog veel voor. Voorbeelden hiervan zijn:
- De bouw van de stadions in Qatar voor het WK van 2022. Veel van deze arbeiders kwamen uit India en Nepal en moesten voor veel te weinig loon lange dagen werken en sliepen met veel arbeiders tegelijk in hele kleine huisjes.
- In Oezbekistan zijn er gevallen van kinderarbeid op katoenplantages. Kinderen worden soms gedwongen om onder zware omstandigheden op de katoenvelden te werken.
- In sommige delen van Brazilië komt gedwongen arbeid ook voor, bijvoorbeeld in de suikerrietproductie. Arbeiders worden soms uitgebuit, ontvangen lage lonen en hebben weinig rechten.
Kortom, moderne slavernij is een wereldwijd probleem. Ondanks al het harde werk in het verleden om de slavernij af te schaffen is er nog een groot probleem. Volgens mensenrechtenorganisaties leven meer dan 40 miljoen mensen in moderne slavernij.
Om dit verhaal af te sluiten:
Wist je dat slaven in de Verenigde Staten een geheime taal bedachten genaamd "Gullah"? Ze mengden West-Afrikaanse talen met Engels om met elkaar te praten zonder dat de slavenhouders het begrepen. Zo konden ze informatie delen over dingen zoals ontsnappingsplannen.
Waar?
De meeste slavernij tijdens de Gouden Eeuw kwam voor in Noord en Zuid Amerika
Meer weten?
In Nijmegen was er een groot Romeins fort!
Boekentips
